W dawnym Żaganiu było wiele religii. Która była najważniejsza? O tym pisał świętej pamięci Marian Świątek

Przed drugą wojną światową na terenie Żagania swoje świątynie posiadali wyznawcy religii protestanckiej, kato­lickiej i mojżeszowej. Czynny był kościół ewangelicki, kościół staroluterański, czte­ry kościoły katolickie oraz synagoga.

Najliczniejszą grupę stanowili wyznawcy Kościoła ewangelickiego. Do diecezji żagańskiej, obejmującej powiat żagański, należało w 1927 r. jedenaście gmin kościelnych i parafii z ogólną liczbą 44 tys. wiernych.
Superintendentem Kościoła ewangelickiego w Żaganiu był wówczas pastor Julius Wohlfahrt. W parafii żagań­skiej, obejmującej miasto i okoliczne wioski, było 19.134 członków Kościoła ewan­gelickiego, we wsiach:

• Altkirch (Stary Żagań),
• Annenhof (Marysin),
• Bergisdorf (Dziwiszowa),
• Brennstadt (Pożarów),
• Burglehn Sagan (lenno tronowe Żagań),
• Carlswalde (Karliki),
• Deutschmachen (Mały Bożnów),
• Dittersbach (Dzietrzychowice),
• Eckersdorf (Bożnów),
• Alte und Neue Forstkolonie (Stara i Nowa Kolonia Leśna),
• Greisitz (Gryżyce),
• Grünthal (Zielona Dolina),
• Hermsdorf (Żaganiec),
• Kalkreuth (Karczówka),
• Kothau (Kocin),
• Küpper (Stara Kopernia z kaplicą ewangelicką),
• Luthrötha (Lutnia),
• Mednitz (Miodnica),
• Obergorpe (Zbrojów - Miodnica),
• Petersdorf (Chrobrów),
• Schönthal (Piękna Dolina).

Oprócz pastora J. Wohlfahrla posługi kościelne w parafii wykonywali pastorzy Max Krüger, Karl Janssen i dr Samuel Geller. W mieście Żaganiu mieszkało 14 tysięcy ewangelików.
Zbudowaną w 1902 r. przez berlińskiego architekta Gustawa Goetze świątynię przy obecnej ul. Wojska Polskiego użytkowała ewangelicko-luterańska gmina, której w 1937 r. obowiązki duszpasterskie pełnił pastor Liepelt z Żar. Obecnie w wyremontowanej w 1966 r. świątyni znajduje się parafia Kościoła polskokatolickiego.

Kościół katolicki w powiecie żagańskim w 1927 r. posiadał piętnaście para­fii, z których dziesięć należało do dekanatu żagańskiego, trzy do dekanatu żarskiego i po jednej do dekanatów kożuchowskiego i zielonogórskiego. Do parafii żagańskiej należały cztery kościoły. Liczba wiernych w 1927 r. wynosiła 4,1 tys. osób. Funkcję proboszcza sprawował Georg Lompa, kapelanem był Georg Buchali. W mieście funkcjonowała ponadto gmina starokatolików, która korzystała z udostępnionego jej kościoła p. w. św. Ducha.

W 1937 r. przy parafii kościoła ewangelickiego w Żaganiu działało 13 organizacji i stowarzyszeń o charakterze religijnym i charytatywnym.
Poza kościołem łaski gmina ewangelicka posiadała trzy plebanie na obecnym pl. Królowej Jadwigi, zbudowane w 1711 r. i zbudowany w 1917 r. kolejny budynek przy obecnej ul. Wojska Polskiego 5a. W następnym budynku przy obecnym pl. Królowej Jadwigi 3 znajdowało się biuro kościoła oraz mieszkania księgowego kasy kościelnej i stróża.
W 1926 r. staraniem ewangelickiego Stowarzyszenia Mężczyzn i Młodzików zbudowano przy obecnej ul X. Lecia - PL 26, Dom Ewangelicki (obecnie siedziba Urzędu Skarbowego). Znajdowały się tam pokoje przeznaczone do działalności stowarzyszenia i duża sala na wspólne spotkania, imprezy i wystawy. Na piętrze znajdowały się pokoje mieszkalne dla ewangelickich gimnazistów i uczniów z innych szkół (alumnat).

Przy parafii kościoła katolickiego w Żaganiu w 1937 r. działało 16 organizacji i stowarzyszeń o charakterze religijnym i charytatywnym. Od chwili powstania w 1859 r. w szpitalu Doroty opiekę nad chorymi sprawowały siostry z domu zakonnego z Trewiru (niem. Trier), które 1926 r. zastąpiły siostry boromeuszki z domu zakonnego z Trzebnicy. Siostry te sprawowały opiekę ponadto w klinice dla kobiet, w szpitalu, sierocińcu i przedszkolu przy kościele p. w. św. Ducha oraz w żłobku ulokowanym w domu zakrystiana przy kościele Krzyża Świętego).
W budynku dawnej szkoły gospodarstwa domowego dla dziewcząt tzw. Domu Marii (zbudowany w 1906 r.) przy ul. Żelaznej ulokowano w latach 20. XX w. konwikt (internat) dla katolickich gimnazistów. Wrocławski kardynał Adolf Bertram zakupił od firmy A. Greber & Sohn, K.G., teren po dawnej fabryce włókienniczej położony przy drodze wiodącej do Bożnowa (po prawej stronie). W latach 1930/31 wzniesiono tutaj budynek arcybiskupiego konwiktu. Budynek powstał częściowo z adaptacji pomieszczeń fabrycznych i został obliczony na zakwaterowanie 65 uczniów. W czasie wojny ulokowano w konwikcie szpital wojskowy, a katolickich gimnazistów zakwaterowano w alumnacie. Po wojnie przez jakiś czas ulokowana była w budynku szkoła pielęgniarska, a następnie oddział wewnętrzny i dziecięcy żagańskiego szpitala.

Gmina żydowska dysponowała własną synagogą i cmentarzem. Liczba wier­nych wyznania mojżeszowego w Żaganiu nie była duża. Według danych z 1910 roku w mieście było wówczas 127 Żydów. Zarząd Gminy stanowili w 1929 r. kupcy Leo Rothgiesser, Fritz Hesse i Kurt Schindler, a w latach 1932/33 rabinem był dr Wahrmann z Oleśnicy. W 1925 r, powstało w Żaganiu Stowarzyszenie Żydowskich Kobiet, które zajmowało się pomocą społeczną (charytatywną). Przewodniczącą stowarzyszenia liczącego 25 osób była pani Wagner. W nocy 9/10 listopada 1938 r., podobnie jak w innych mia­stach niemieckich, synagoga żagańska została spalona. Wiele rodzin wyjechało za granicę, pozostali w mieście Żydzi byli poddani represjom. Odebrano im sklepy, zakłady a później zostali wywiezieni do obozów koncentracyjnych.

W mieście była też gmina starokatolicka, która odprawiała nabożeństwa dla swoich wiernych w kościele św. Ducha oraz gmina apostolsko-katolicka, która posiadała swoją kaplicę przy obecnej ul. Żaganny 6 (obecnie w pomieszczeniach dawnej kaplicy znajduje się stołówka i kuchnia Ośrodka Pomocy Społecznej).
W mieście do 1933 r. funkcjonowali Świadkowie Jehowy (ostatnia informacja o zebraniu jej wyznawców pochodzi z 9.-10.07.1932). Po międzynarodowym kongresie w Pradze (14-16.05.1932 r.) odbyło się spotkanie członków żagańskich Świadków Jehowy w mieszkaniu Hansa Schlottmanna przy Lazarettstrasse 15 (obecnie ul. Mariana Buczka). Również do 1933 r. w mieście funkcjonowała Armia Zbawienia (jej siedziba znajdowała się w pałacyku przy obecnej ul. Jana Pawła II 7). W czasach nazizmu oba wyznania zaprzestały działalności, a ich członkowie byli prześladowani i osadzani w obozach koncentracyjnych.
Źródło: Marian Ryszard Świątek i Zbigniew Bujkiewicz (Rada Miasta Żagań)

Czytaj również na naszym portalu